Kiedy należy się odprawa dla pracownika i jakie zasady obowiązują przy jej wypłacie?

Rezygnacja z zajmowanego dotąd stanowiska pracy to bardzo ważny moment, który wiąże się z wieloma emocjami. Niezależnie od tego, czy decyzja o zakończeniu współpracy zapadła po stronie pracodawcy, czy pracownika – zdecydowanie warto znać swoje prawa. Jednym z podstawowych i bardzo ważnych świadczeń, które mogą przysługiwać pracownikowi po zakończeniu stosunku pracy, jest odprawa pieniężna. Czym jest odprawa? Komu się należy takie świadczenie? Na jakich zasadach jest przyznawane? Sprawdź!

Definicja odprawy dla pracownika

Zastanawiasz się, czym właściwie jest odprawa? Otóż odprawa to jednorazowe świadczenie pieniężne, które może przysługiwać pracownikowi w związku z rozwiązaniem stosunku pracy. Jej podstawowym celem jest częściowe złagodzenie skutków utraty zatrudnienia. Dotyczy to szczególnie sytuacji, gdy do zakończenia stosunku pracy dochodzi z przyczyn niedotyczących pracownika. Chodzi konkretnie o sytuacje, w których do utraty pracy nie dochodzi z winy pracownika – na przykład w związku z likwidacją stanowiska pracy, restrukturyzacją firmy czy w ramach zwolnień grupowych. Warto podkreślić, że przysługująca odprawa pieniężna nie wynika z dobrowolnej decyzji pracodawcy, ale z przepisów prawa.

Kiedy należy się odprawa?

Na pewno chcesz wiedzieć, w jakich konkretnych sytuacjach pracownik może ubiegać się o odprawę po zakończeniu stosunku pracy. Odprawa przysługuje wtedy, gdy stosunek pracy ustał z przyczyn leżących po stronie pracodawcy, a konkretnie z przyczyn zupełnie niezależnych od pracownika. Co to oznacza w praktyce? Otóż, jeśli rozwiązanie umowy o pracę nastąpiło na przykład z powodu likwidacji stanowiska, reorganizacji zakładu pracy lub spadku zamówień, a w konsekwencji zwolnienia – pracownikowi należy się odprawa.

Spore znaczenie ma także liczba zatrudnionych osób w danym przedsiębiorstwie. Jeśli dany pracodawca zatrudnia co najmniej 20 pracowników, a zwolnienia mają charakter grupowy, wówczas zastosowanie znajdują przepisy ustawy o zwolnieniach grupowych. Warto podkreślić, że odprawa należy się zarówno w przypadku wypowiedzenia umowy przez pracodawcę, jak i rozwiązania umowy na mocy porozumienia stron. Oczywiście pod warunkiem, że przyczyna rozwiązania umowy leży wyłącznie po stronie pracodawcy i jest zupełnie niezależna od pracownika.

Rodzaje odpraw i ich różnice

Jakie są rodzaje odpraw i czym właściwie się różnią? Musisz wiedzieć, że wyróżnia się kilka rodzajów odpraw dla pracowników. Świadczenia te wypłaca pracodawca na podstawie obowiązujących przepisów prawa pracy w przypadku ustania stosunku pracy. Zalicza się do nich między innymi: odprawę pieniężną dla pracownika zwolnionego z przyczyn niezależnych od niego, odprawę dla pracownika powołanego do służby wojskowej, odprawę rentową lub emerytalną, odprawę pośmiertną, a także inne odprawy, które nie są uregulowane przepisami.

Najpopularniejsza jest odprawa pieniężna wypłacana na mocy przepisów ustawy z dnia 13 marca 2003 r. w zakresie zwolnień grupowych. Częstym świadczeniem jest także to wypłacane w momencie przejścia pracownika na emeryturę lub rentę, oczywiście, jeśli spełnia on określone kryteria. Warto także pamiętać, że niektórzy pracodawcy przewidują w swoich wewnętrznych przepisach wypłatę dodatkowej odprawy gwarantowanej na przykład przy rozwiązaniu umowy z powodów zdrowotnych lub w wyniku wieloletniej pracy. Każdy z tych rodzajów odprawy rządzi się innymi zasadami, ale ich wspólnym elementem jest konieczność wypłacenia środków w dniu rozwiązania umowy lub w terminie wypłaty ostatniego wynagrodzenia.

Kiedy odprawa się nie należy

Warto podkreślić, że nie każda sytuacja zakończenia zatrudnienia uprawnia do otrzymania odprawy. Przede wszystkim oczywisty powinien być fakt, że odprawa nie przysługuje, gdy rozwiązanie umowy o pracę nastąpiło z winy pracownika. Taka sytuacja ma miejsce na przykład, gdy pracownik zostaje zwolniony dyscyplinarnie. To jednak nie wszystko – jeśli to pracownik złożył wypowiedzenie lub doszło do porozumienia stron z inicjatywy pracownika, prawo do odprawy również nie powstaje.

Podobna sytuacja ma miejsce, gdy pracodawca zatrudnia mniej niż 20 osób. Wtedy przepisy o zwolnieniach grupowych nie mają zastosowania, chyba że wewnętrzne regulacje firmy stanowią inaczej. Odprawa nie przysługuje też w sytuacjach, gdy stosunek pracy kończy się w wyniku wygaśnięcia umowy na czas określony. W związku z tym warto znać przyczyny rozwiązania umowy i dokładnie je przeanalizować – to właśnie od tego w dużej mierze zależy, czy odprawa przy zwolnieniu rzeczywiście przysługuje danemu pracownikowi.

Jak oblicza się wysokość odprawy?

Wysokość odprawy pieniężnej zależy przede wszystkim od stażu pracy u danego pracodawcy. Zgodnie z ustawą, jeśli pracownik był zatrudniony:

• krócej niż 2 lata – przysługuje odprawa w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia,
• od 2 do 8 lat – przysługuje odprawa w wysokości dwumiesięcznego wynagrodzenia,
• powyżej 8 lat – przysługuje odprawa w wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia.

Coraz więcej firm korzysta dziś z elektronicznych kartotek pracowniczych, które ułatwiają ewidencjonowanie wszystkich danych dotyczących przebiegu zatrudnienia. Dzięki temu możliwe jest szybkie i przejrzyste ustalenie prawa do odprawy oraz jej dokładnej wysokości na podstawie zgromadzonej dokumentacji.

Warto dodać, że wysokość odprawy pieniężnej przysługującej pracownikowi nie może przekraczać kwoty 15-krotnego minimalnego wynagrodzenia za pracę, które ustalone zostało na podstawie odrębnych przepisów, obowiązujących w dniu rozwiązania stosunku pracy.

Przy obliczaniu odprawy bierze się pod uwagę średnie miesięczne wynagrodzenie z ostatnich 3 miesięcy przed rozwiązaniem umowy. Uwzględnia się nie tylko podstawę, ale także składniki zmienne, czyli premie, dodatki i prowizje. W praktyce stosuje się zasady analogiczne do tych obowiązujących przy obliczaniu ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop wypoczynkowy.

‍

‍

Przykładowe kalkulacje wysokości odprawy

Chcesz lepiej zrozumieć przyznanie odprawy i obliczanie jej wysokości na konkretnym przykładzie? Otóż załóżmy, że Pan Piotr pracował u danego pracodawcy przez 1,5 roku, a jego średnie wynagrodzenie wynosiło 5 000 zł brutto. Odprawa, która mu przysługuje, wynosi jednomiesięczne wynagrodzenie, czyli 5 000 zł brutto. Z kolei Pani Kasia pracowała u danego pracodawcy przez 5 lat i zarabiała średnio 7000 zł brutto. Odprawa będzie równa dwumiesięcznemu wynagrodzeniu i wyniesie około 14000 zł. Oczywiście są to przykładowe wyliczenia, a każdy przypadek należy rozpatrywać indywidualnie i zasięgnąć informacji u swojego pracodawcy.

Zasady wypłaty odprawy – kiedy, jak i kto jest zobowiązany do wypłaty

Chcesz wiedzieć, kiedy pracownik powinien otrzymać wypłatę świadczenia, jakim jest odprawa? Wypłata odprawy powinna nastąpić w terminie wypłaty ostatniego wynagrodzenia, nie później niż w dniu rozwiązania stosunku pracy. Trzeba podkreślić, że pracodawca ponosi pełną odpowiedzialność za wypłacenie odprawy, spoczywa wyłącznie po stronie pracodawcy. Jeżeli jednak odprawa nie została wypłacona w terminie, pracownikowi przysługuje zgłoszenie roszczenia wobec pracodawcy i może dochodzić jej wypłaty przed sądem.

Odprawa a inne świadczenia

Na koniec warto podkreślić, że otrzymanie odprawy nie wyklucza prawa do innych świadczeń przysługujących pracownikowi. Zalicza się do nich między innymi ekwiwalent pieniężny za niewykorzystany urlop wypoczynkowy, ale także na przykład odszkodowanie z tytułu rozwiązania umowy niezgodnie z prawem. Każdy pracownik powinien znać swoje prawa i korzystać z przysługujących mu świadczeń, a pracodawca powinien przestrzegać obowiązujących przepisów w tym zakresie.

Odprawa pieniężna nie jest przywilejem dostępnym dla wybranych osób. To ważne świadczenie, które jest elementem systemu ochrony pracownika w razie niespodziewanej utraty zatrudnienia. W momencie, gdy utrata pracy następuje z przyczyn niezależnych od pracownika, omawiane świadczenie pomaga nieco złagodzić skutki tej sytuacji. W związku z tym ważna jest znajomość przepisów dotyczących tej i innych kwestii dotyczących zatrudnienia. Jeśli jednak pojawiają się sytuacje sporne, warto skorzystać z dodatkowej konsultacji z prawnikiem.