Co to jest doba pracownicza? Naruszenie doby pracowniczej

Pracownik ma ustawowe prawo do odpoczynku dobowego. Pracodawca jest zobowiązany bezwzględnie przestrzegać tych uprawnień pracowniczych. Czym jest tzw. doba pracownicza i jaki jest jej wymiar? Wyjaśniamy.

Czym jest doba pracownicza? Definicja i przykłady

Pojęcie doby pracowniczej jest często mylone z dobą kalendarzową, czyli okresem od północy do północy. Tymczasem doba pracownicza to również 24 godziny, ale liczone od momentu, w którym pracownik rozpoczyna pracę zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy do momentu jej rozpoczęcia w następnym dniu. Dlatego w jednej firmie może funkcjonować jednocześnie wiele różnych dób pracowniczych – dla każdego zatrudnionego może być ona inna.

Przykład? Pracownik magazynu sklepowego, którego obowiązuje podstawowy system czasu pracy, rozpoczyna pracę o godzinie 6:00, a sprzedawca ze sklepu przychodzi na swoją zmianę o 14:00. Dla tego pierwszego zatrudnionego doba pracownicza trwa od 6:00 do 6:00 następnego dnia, natomiast dla drugiego zaczyna się o 14:00 i kończy o 14:00.

Doba pracownicza w świetle przepisów kodeksu pracy

Kodeks pracy precyzyjnie reguluje kwestie związane z dobą pracowniczą. Zgodnie z art. 128 §  3 tej ustawy przez dobę – do celów rozliczania pracownika – należy rozumieć 24 kolejne godziny, poczynając od godziny, w której pracownik rozpoczyna pracę zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy. Natomiast przez tydzień rozumie się 7 kolejnych dni kalendarzowych, poczynając od pierwszego dnia okresu rozliczeniowego.

Normy czasu pracy a dobra pracownicza

Zgodnie z art. 129 Kodeksu pracy, czas pracy nie może przekraczać 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym. Jest to podstawowa norma, od jednak której istnieją wyjątki związane z różnymi systemami czasu pracy. Przepisy w każdym przypadku chronią pracowników przed nadmiernym obciążeniem pracą, a jednocześnie dają pracodawcom elastyczność w organizacji procesów biznesowych.

Każdy pracownik ma zagwarantowane również co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku w każdej dobie pracowniczej. To oznacza, że między zakończeniem pracy w jednej dobie a rozpoczęciem w następnej musi upłynąć minimum 11 godzin. Wyjątki od tej zasady są ściśle określone i dotyczą sytuacji nadzwyczajnych.

Pracodawca ma obowiązek prowadzić ewidencję czasu pracy, która uwzględnia godzinę rozpoczęcia pracy każdego pracownika. Od tej godziny liczony jest początek doby pracowniczej, co ma znaczenie przy obliczaniu nadgodzin i weryfikacji przestrzegania norm czasu pracy.

Dwukrotne rozpoczęcie pracy w tej samej dobie pracowniczej - co należy wiedzieć?

Dwukrotne rozpoczęcie pracy w tej samej dobie ma miejsce wtedy, gdy pracownik przychodzi do pracy następnego dnia o wcześniejszej godzinie niż w dniu poprzednim.

Oto przykład.

Magazynier zaczął pracę w poniedziałek o 8:00. Jego doba kończy się we wtorek o 8:00. Jeśli pracodawca poprosi go, aby we wtorek przyszedł na 7:00, aby pomóc w rozładunku towaru, dochodzi do specyficznej sytuacji. Godzina między 7:00 a 8:00 we wtorek wciąż należy do doby poniedziałkowej. W świetle prawa magazynier podjął pracę dwukrotnie w samej dobie pracowniczej.

Oznacza to pracę w godzinach nadliczbowych. Godzina od 7:00 do 8:00 jest bowiem godziną przepracowaną ponad normę dobową z "poniedziałkowej" doby. Powoduje to obowiązek wypłaty odpowiedniego dodatku do wynagrodzenia. Dla pracodawcy, który nie jest tego świadomy, praca w tej samej dobie (rozpoczętej dwukrotnie) może stać się źródłem nieplanowanych kosztów.

Ponowne rozpoczęcie pracy w ciągu jednej doby pracowniczej jest możliwe wyłącznie w szczególnych okolicznościach (np. w przypadku konieczności uczestnictwa pracownika w akcji ratowniczej czy zrealizowania pilnego zadania) i musi mieć charakter incydentalny. Nie można stosować tego rozwiązania jako standardowej praktyki ani wykorzystywać go do obchodzenia przepisów, szczególnie gdy wynika to z niedoborów personalnych w firmie.

Naruszenie doby pracowniczej - kiedy może wystąpić i jakie są jego skutki?

Naruszenie doby pracowniczej następuje wtedy, gdy pracownik jest zobowiązany do ponownego rozpoczęcia pracy przed upływem 24 godzin od momentu rozpoczęcia pracy zgodnie z obowiązującym rozkładem. Może ono polegać również na braku zapewnienia pracownikowi odpoczynku dobowego lub przekroczeniu dopuszczalnych norm czasu pracy w ciągu doby pracowniczej. Każda z tych sytuacji niesie ze sobą poważne konsekwencje prawne i finansowe dla pracodawcy. Zgodnie z art. 281 § 1 pkt 5 Kodeksu pracy:

Kto, będąc pracodawcą lub działając w jego imieniu (...) narusza przepisy o czasie pracy lub przepisy o uprawnieniach pracowników związanych z rodzicielstwem i zatrudnianiu młodocianych (...) podlega karze grzywny od 1000 zł do 30 000 zł.

‍

Najczęstsze przypadki naruszenia doby pracowniczej dotyczą sytuacji, gdy pracownik kończy swoją zmianę późnym wieczorem, a następnego dnia jest wzywany do pracy wcześnie rano. Jeśli między zakończeniem a ponownym rozpoczęciem pracy nie upłynie wymagane 11 godzin odpoczynku, dochodzi do naruszenia przepisów. Podobnie dzieje się, gdy pracownik jest proszony o pozostanie w pracy po zakończeniu swojej zmiany, co prowadzi do przekroczenia norm czasu pracy.

W jakich sytuacjach dopuszcza się naruszenie doby pracowniczej?

Choć przepisy kodeksu pracy rygorystycznie chronią pracowników przed nadmiernym obciążeniem pracą, istnieją wyjątkowe sytuacje, gdy dopuszczalne jest odstępstwo od zasad doby pracowniczej. Należą do nich:

• konieczność prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, potrzeba ochrony mienia lub środowiska oraz usunięcia awarii;
• świadczenie pracy w przerywanym systemie czasu pracy – zgodnie z art. 139 Kodeksu pracy dopuszcza on dwukrotne podjęcie pracy w ciągu jednego dnia roboczego;
• świadczenie pracy w systemie ruchomego czasu pracy – udzielonego na pisemny wniosek pracownika lub wprowadzonego na mocy układu zbiorowego pracy.

Doba pracownicza a praca w godzinach nadliczbowych

Praca w godzinach nadliczbowych powstaje w wyniku przekroczenia norm czasu pracy w danej dobie pracowniczej lub w okresie rozliczeniowym.

Nadgodziny dobowe to praca wykonywana ponad obowiązujące pracownika normy czasu pracy w danej dobie, czyli standardowo ponad 8 godzin. Jeśli pracownik pracuje 10 godzin w ciągu swojej doby pracowniczej, 2 godziny stanowią nadgodziny dobowe, za które przysługuje dodatek w wysokości 50% wynagrodzenia.

Szczególna sytuacja występuje, gdy praca w godzinach nadliczbowych przypada w porze nocnej lub w niedziele i święta. Wówczas pracownikowi przysługuje dodatek w wysokości 100% wynagrodzenia – wynika to z art. 151(1) §1 Kodeksu pracy. To oznacza, że jeśli pracownik zostanie wezwany do pracy w niedzielę i przekroczy normę czasu pracy, otrzyma podwójne wynagrodzenie za przepracowane nadgodziny.

Doba pracownicza w praktyce - przykłady prawidłowego planowania pracy

Skuteczne planowanie pracy z uwzględnieniem zasad doby pracowniczej wymaga znajomości przepisów i umiejętności ich praktycznego zastosowania. Nowoczesne narzędzia HR znacznie ułatwiają to zadanie, automatycznie sygnalizując potencjalne naruszenia, jednak ostateczna odpowiedzialność zawsze spoczywa na pracodawcy. Przykład?

W firmie produkcyjnej pracującej w systemie trzyzmianowym trzeba zadbać o właściwą rotację pracowników między zmianami. Jeśli pracownik kończy zmianę nocną w piątek o 6:00 rano, nie może zostać przydzielony do zmiany popołudniowej tego samego dnia rozpoczynającej się o 14:00. Między zakończeniem jednej zmiany a rozpoczęciem kolejnej musi upłynąć minimum 11 godzin odpoczynku.

Natomiast w branży transportowej, gdzie stosuje się system przerywanego czasu pracy, planowanie harmonogramów pracowniczych może być jeszcze trudniejsze. Kierowca autobusu pracujący od 6:00 do 10:00 i od 15:00 do 19:00 wykonuje łącznie 8 godzin pracy w ciągu doby pracowniczej. Przerwa między 10:00 a 15:00 nie jest wliczana do czasu pracy, ale kierowca otrzymuje za nią 50% wynagrodzenia. W tym przypadku pilnowanie grafiku i prawidłowego wynagrodzenia wymaga szczególnej skrupulatności.

Doba pracownicza - podsumowanie

Doba pracownicza:

• to 24-godzinny okres liczony od momentu rozpoczęcia pracy przez pracownika w danym dniu, niezależny od dnia kalendarzowego (od północy do północy);
• zostaje naruszona, gdy pracownik rozpoczyna pracę kolejnego dnia o wcześniejszej godzinie niż w dniu poprzednim (np. start w poniedziałek o 8:00, we wtorek o 7:00).

"Dodatkowa" praca w ramach tej samej, niezakończonej doby pracowniczej traktowana jest jako godziny nadliczbowe, co wiąże się z koniecznością wypłaty dodatkowego wynagrodzenia. Z kolei efektywne zarządzanie czasem pracy wymaga monitorowania godziny rozpoczęcia i zakończenia zmian oraz zapewnienia pracownikom obowiązkowego, 11-godzinnego nieprzerwanego odpoczynku dobowego.

Przestrzegaj norm czasu pracy pracowników, korzystając z narzędzi Calamari

Dzięki intuicyjnym modułom do planowania i rejestracji czasu pracy Calamari zyskujesz pewność, że harmonogramy są zawsze zgodne z aktualnymi przepisami. Nasz system w czasie rzeczywistym monitoruje ewidencję czasu pracy i ostrzeże przed potencjalnymi naruszeniami norm. Wypróbuj narzędzia Calamari, które realnie wspierają przestrzeganie przepisów Kodeksu pracy.

Źródła:

• USTAWA z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy