Czterobrygadówka - na czym polega praca czterobrygadowa?

Przedsiębiorstwa produkcyjne szukają rozwiązań pozwalających na optymalne wykorzystanie zasobów ludzkich i materialnych. Czterobrygadówka to system pracy, który umożliwia nieprzerwaną działalność zakładu przez całą dobę i siedem dni w tygodniu. Ten model organizacji czasu pracy zyskuje popularność szczególnie tam, gdzie zatrzymanie produkcji oznaczałoby znaczne straty finansowe – dowiedz się o nim więcej.

Na czym polega czterobrygadowy system pracy?

Czterobrygadowy system pracy to forma organizacji czasu pracy polegająca na podziale załogi na cztery równe zespoły. Każda brygada pracuje według ustalonego harmonogramu, który zapewnia ciągłość pracy zakładu przez 24 godziny na dobę i przez wszystkie dni tygodnia. W praktyce oznacza to, że gdy jedna grupa kończy swoją zmianę, następna natychmiast przejmuje stanowiska.

System ten charakteryzuje się rotacyjnym charakterem zmian. Pracownicy na przemian wykonują swoje obowiązki w godzinach porannych, popołudniowych i nocnych. Typowy cykl obejmuje pracę przez kilka dni z rzędu, po których następuje okres odpoczynku. Dzięki temu zakład funkcjonuje nieprzerwanie, a pracownicy mają zagwarantowany czas na regenerację.

Praca czterobrygadowa a przepisy kodeksu pracy

W kodeksie pracy nie ma definicji pracy czterobrygadowej. Jej stosowanie jest jednak obwarowane przez przepisy.

Zgodnie z przepisami kodeksu pracy, w każdym systemie czasu pracy pracownikom przysługuje odpowiednia liczba dni wolnych. Art. 147 tej ustawy stanowi, że w przyjętym okresie rozliczeniowym pracownicy muszą otrzymać łączną liczbę dni wolnych odpowiadającą co najmniej liczbie niedziel, świąt oraz dni wolnych wynikających z przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy. Ta regulacja zabezpiecza interesy pracowników zatrudnionych w systemie czterobrygadowym.

Znaczenie dla czterobrygadówki ma również art. 138 § 1 Kodeksu pracy, który dotyczy pracy w ruchu ciągłym. Przepis ten pozwala na dopuszczalne przedłużenie czasu pracy do 43 godzin przeciętnie tygodniowo w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 4 tygodni. Jednocześnie dobowy wymiar czasu pracy może zostać wydłużony do 12 godzin, ale za każdą godzinę pracy powyżej 8 godzin pracownikowi przysługuje dodatkowe wynagrodzenie.

Obowiązkiem pracodawcy jest także oczywiście prowadzenie ewidencji czasu pracy. Dokumentacja musi zawierać informacje o godzinach rozpoczęcia i zakończenia pracy, przerwach, godzinach nadliczbowych oraz dniach wolnych. Przestrzeganie tych wymogów pozwala uniknąć konfliktów z inspekcją pracy i zapewnia transparentność w relacjach z pracownikami.

System czterobrygadowy a czterozmianowy - czym się różnią?

W systemie czterozmianowym zakład pracy dzieli dobę na cztery zmiany po 6 godzin każda. Pracownicy zaczynają pracę o różnych porach, ale niekoniecznie zapewnia to ciągłość produkcji przez cały tydzień.

Czterobrygadówka natomiast opiera się na czterech stałych zespołach, które rotacyjnie obsługują trzy zmiany w ciągu doby. Czwarta brygada w danym momencie odpoczywa, przygotowując się do przejęcia obowiązków. Ten system gwarantuje nieprzerwane funkcjonowanie zakładu przez wszystkie dni roku, włączając weekendy i święta.

4-brygadowy system pracy - najważniejsze cechy

System 4-brygadowy:

• zapewnia ciągłość pracy przez 168 godzin tygodniowo, co przekłada się na maksymalne wykorzystanie mocy produkcyjnych przedsiębiorstwa. Każda brygada pracuje według ustalonego cyklu, który powtarza się regularnie;
• wyróżnia rotacyjny charakter zmian – pracownicy wykonują swoje obowiązki na zmianach porannych, popołudniowych i nocnych według ustalonego schematu. Taki rozkład pozwala na równomierne rozłożenie obciążenia między wszystkie zespoły i uniknięcie sytuacji, w której jedna grupa stale pracuje w najmniej korzystnych godzinach;
• wymaga zatrudnienia większej liczby pracowników niż tradycyjny system jednozmianowy – w praktyce model zmianowy oparty na czterech brygadach zwiększa koszty zatrudnienia, ale jednocześnie pozwala na pełne wykorzystanie infrastruktury produkcyjnej;
• zapewnia elastyczny rozkład godzin pracy – umożliwia lepsze dostosowanie cyklu pracy do potrzeb rynku. Przedsiębiorstwo może szybko reagować na zwiększone zapotrzebowanie, nie martwiąc się o ograniczenia czasowe. Dodatkowo pracownicy mają możliwość planowania swojego czasu wolnego z dużym wyprzedzeniem, gdyż znają harmonogram na kolejne tygodnie.

4-zmianowy system pracy - kluczowe aspekty

Podstawowym założeniem tego systemu czasu pracy jest podział doby na cztery równe części, z których każda trwa 6 godzin. Pozwala to na zatrudnienie większej liczby osób przy krótszym czasie pracy pojedynczej zmiany.

System ten stosuje się w branżach, gdzie występują sezonowe wzrosty zapotrzebowania na produkty lub usługi. Umożliwia szybkie zwiększenie mocy produkcyjnych poprzez uruchomienie dodatkowych zmian. W okresach mniejszego popytu niektóre zmiany mogą być czasowo zawieszone, co pozwala na optymalizację kosztów. Celem takiego rozwiązania nie zawsze jest praca 24/7, ale raczej zwiększenie wydajności produkcji w konkretnych godzinach największego obciążenia.

Wyzwaniem w systemie czterozmianowym jest koordynacja pracy między zmianami. Krótszy czas pracy oznacza częstsze przekazywanie obowiązków, co wymaga sprawnej komunikacji i dobrze zorganizowanych procedur. Każda zmiana musi być odpowiednio przygotowana do przejęcia stanowiska i kontynuowania rozpoczętych zadań.

Kiedy stosuje się pracę czterobrygadową?

Czterobrygadówka znajduje zastosowanie przede wszystkim tam, gdzie koszty zatrzymania i ponownego uruchomienia maszyn są bardzo wysokie lub gdzie jest to technologicznie niemożliwe.

Mowa tu o takich branżach jak:

• energetyka i ciepłownictwo – elektrownie muszą dostarczać prąd nieprzerwanie, niezależnie od pory dnia czy roku;
• przemysł chemiczny i rafineryjny - procesy reakcji chemicznych trwają często wiele dni i nie można ich "zapauzować" na weekend;
• hutnictwo i odlewnictwo – wygaszenie wielkiego pieca to proces długotrwały i kosztowny, a jego ponowne rozgrzanie zajmuje mnóstwo czasu;
• służby ratunkowe i ochrona zdrowia – muszą one pozostawać w ciągłej gotowości;
• FMCG – w okresach sezonowych wzrostów zapotrzebowania lub przy bardzo wysokim popycie, fabryki żywności przechodzą na tryb ciągły, aby zmaksymalizować zyski z istniejącej infrastruktury.

W tych sektorach praca w ruchu ciągłym jest koniecznością. Pracodawca, który chce wprowadzić zmianowy system pracy tego typu, musi mieć pewność, że zyski z nieprzerwanej produkcji przewyższą koszty związane z dodatkami do wynagrodzeń oraz wyzwaniami w zarządzaniu zespołem. Warto też zauważyć, że system 4-brygadowy bywa stosowany okresowo – np. w czasie żniw w przemyśle przetwórczym, by obsłużyć napływ surowca, który mógłby się zmarnować.

Wady i zalety czterobrygadówki

Z perspektywy pracodawcy zaletą jest maksymalne wykorzystanie majątku trwałego. Maszyny zarabiają na siebie przez 168 godzin w tygodniu. Umożliwia to zwiększenie wydajności produkcji bez konieczności budowania nowych hal. Z drugiej strony, zarządzanie taką strukturą jest trudne. Ułożenie grafiku, który uwzględnia urlopy, zwolnienia lekarskie i przeciętne normy czasu pracy wymaga zaawansowanych narzędzi. Dodatkowo koszty pracownicze rosną ze względu na dodatki za pracę w nocy i dni wolne.

Z perspektywy pracownika zaletą są często wyższe zarobki (dodatki za pracę w ruchu ciągłym, noce i święta) oraz dni wolne w środku tygodnia. Można wtedy załatwić sprawy urzędowe czy pójść do lekarza. Jednak nieregularne godziny pracy dewastują rytm dobowy organizmu. Dochodzą do tego trudności w organizacji czasu wolnego i życia rodzinnego. Może być to przyczyną częstej rotacji kadr na danym stanowisku pracy. Ponadto praca w dni ustawowo wolne może rodzić poczucie wykluczenia z życia społecznego.

Harmonogram pracy w systemie czterobrygadowym

Przykładowy harmonogram pracy w systemie 4-brygadowym opiera się na cyklach powtarzających się co cztery tygodnie. Popularny schemat rotacyjny to praca przez cztery dni na zmianie dziennej, następnie jeden lub dwa dni wolego, a potem praca przez kolejne 4 dni np. na zmianie popołudniowej. Ten układ zapewnia równomierne rozłożenie obciążenia między wszystkie zespoły.

Pracodawca ma obowiązek zadbać o to, aby przeciętne normy czasu pracy były zachowane zgodnie z wymogami kodeksu pracy. Grafik pracy musi uwzględniać wymagany odpoczynek dobowy (minimum 11 godzin) i tygodniowy (minimum 35 godzin).

Czterobrygadówka a wynagrodzenie

Finanse bywają głównym motywatorem, dla którego pracownicy decydują się na pracę w tak uciążliwym trybie.

Praca w systemie 4-brygadowym wiąże się z obowiązkowymi dodatkami za pracę w godzinach nocnych (zwykle 20% stawki godzinowej wynikającej z minimalnego wynagrodzenia za pracę, choć wielu pracodawców oferuje wyższe stawki, by przyciągnąć kadrę). Do tego dochodzą premie za pracę w systemie czterobrygadowym (dodatek stały lub procentowy) oraz ewentualne dodatki za pracę w niedziele i święta, jeśli regulamin zakładu wynagradzania tak stanowi.

Godziny nadliczbowe w pracy czterobrygadowej

Warto zaznaczyć, że w przypadku pracy w ruchu ciągłym, za każdą godzinę pracy powyżej 8 godzin na dobę (w te dni, gdy przedłużamy pracę) należy się normalne wynagrodzenie plus dodatek.

Nadgodziny w tym systemie występują, gdy dojdzie do:

• przekroczenia normy dobowej – jeśli pracownik zostanie w pracy dłużej niż zaplanowane 8 (lub 12) godzin na danym stanowisku. Wtedy za każdą godzinę pracy nadliczbowej przysługuje dodatek (w wysokości 50% lub 100% stawki godzinowej za pracę w nocy).
• przekroczenie normy średniotygodniowej – jeśli po zsumowaniu wszystkich godzin pracy w np. 4-tygodniowym okresie okaże się, że pracownik pracował średnio więcej niż 43 godziny (w ruchu ciągłym), powstają nadgodziny średniotygodniowe.

Jednak specyfika ruchu ciągłego polega na tym, że praca w niedzielę czy święto jest traktowana jako normalny dzień pracy wynikający z grafiku, więc kodeks Pracy nie nakazuje z automatu płacenia 100% dodatku za sam fakt pracy w niedzielę, o ile pracownik otrzymał w zamian inny dzień wolny. Mimo tego rynkowa praktyka często wygląda tak, że pracodawcy oferują kuszące benefity finansowe, aby zrekompensować trudy takiego trybu życia.

Czterobrygadowy system pracy - podsumowanie

Czterobrygadowy system pracy:

• to rozwiązanie dla firm, które ze względów technologicznych lub ekonomicznych muszą pracować w trybie 24/7 (ruch ciągły);
• polega na rotacji czterech zespołów na trzech zmianach, co eliminuje przestoje maszyn.
• podlega regulacjom prawnym – art. 138 Kodeksu pracy, który dopuszcza w ruchu ciągłym przedłużenie tygodniowego czasu pracy do przeciętnie 43 godzin w okresie rozliczeniowym, a w niektórych przypadkach wydłużenie dniówki do 12 godzin.
• jest kosztowny w obsłudze kadrowo-płacowej (dodatki za pracę w nocy, nadgodziny średniotygodniowe, premie zmianowe), ale pozwala na maksymalizację zysków z infrastruktury produkcyjnej bez konieczności jej rozbudowy.

Czy Twoja firma jest gotowa na wyzwania pracy 24/7? Jeśli rozważasz wdrożenie tego systemu lub chcesz usprawnić obecny, warto zacząć od audytu narzędzi do planowania czasu pracy.

Chcesz sprawdzić, jak system Calamari może pomóc Ci w automatycznym zarządzaniu grafikami i wnioskami urlopowymi w systemie czterobrygadowym? Przetestuj nasze rozwiązanie i odzyskaj kontrolę nad czasem w swojej firmie.

‍

Źródła:

• USTAWA z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy